Nguyên tắc ghi nhận doanh thu và chi phí theo Thông tư 99/2025/TT-BTC
Thông tư 99/2025/TT-BTC chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2026, thay thế hoàn toàn Thông tư 200/2014/TT-BTC, đánh dấu bước thay đổi lớn trong chế độ kế toán doanh nghiệp tại Việt Nam. Một trong những nội dung quan trọng nhất mà kế toán cần nắm rõ chính là nguyên tắc ghi nhận doanh thu và chi phí. Đây là yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh và báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Cùng Kế Toán Hà Nội xem xét sự thay đổi dưới đây.
Nguyên tắc kế toán các khoản chi phí theo Thông tư 99/2025/TT-BTC
Chi phí trong kế toán không chỉ đơn thuần là khoản tiền đã chi ra. Mà còn thể hiện mọi tổn thất hay nghĩa vụ có khả năng xảy ra trong tương lai. Thông tư 99 đã quy định rõ ràng về cách ghi nhận và xử lý chi phí theo hướng minh bạch. Cũng như thận trọng và phù hợp hơn với thực tế kinh doanh.
Chi phí được ghi nhận khi có khả năng phát sinh
Theo quy định mới, chi phí được ghi nhận ngay khi giao dịch phát sinh hoặc khi có cơ sở chắc chắn sẽ phát sinh. Bất kể doanh nghiệp đã chi tiền hay chưa. Điều này giúp phản ánh trung thực hơn tình hình tài chính của doanh nghiệp trong kỳ kế toán.
Nguyên tắc phù hợp giữa chi phí và doanh thu
Mỗi khoản doanh thu phát sinh phải đi kèm với chi phí tương ứng để tạo ra doanh thu đó. Các chi phí này có thể bao gồm:
- Chi phí trong kỳ hiện tại;
- Chi phí của kỳ trước có liên quan;
- Hoặc chi phí phải trả cho kỳ sau nhưng phát sinh từ hoạt động tạo ra doanh thu kỳ này.
Trong trường hợp có sự mâu thuẫn giữa nguyên tắc phù hợp và nguyên tắc thận trọng. Kế toán phải căn cứ vào bản chất giao dịch và các Chuẩn mực kế toán Việt Nam để phản ánh đúng bản chất kinh tế của nghiệp vụ.
Cách xác định giá trị hàng xuất kho
Doanh nghiệp có thể lựa chọn phương pháp xác định giá xuất kho dựa trên đặc điểm sản phẩm, quy mô hàng hóa và điều kiện quản lý:
- Ghi nhận theo từng lần phát sinh hoặc tính theo giá trị hàng tồn kho cuối kỳ.
- Tuy nhiên, nguyên tắc nhất quán phải được đảm bảo giữa các kỳ kế toán. Trừ khi doanh nghiệp thay đổi chính sách kế toán hợp lý.
Theo dõi chi tiết các yếu tố chi phí
Mọi khoản chi phí phát sinh cần được phân loại và hạch toán chi tiết theo từng yếu tố:
- Chi phí nhân công và tiền lương,
- Nguyên vật liệu,
- Dịch vụ mua ngoài,
- Khấu hao tài sản cố định,…
Điều này giúp kế toán kiểm soát tốt cơ cấu chi phí và dễ dàng lập báo cáo tài chính.
Chi phí không được tính thuế TNDN vẫn phải hạch toán
Các khoản chi không được trừ khi tính thuế TNDN (theo Luật thuế hiện hành) nhưng có chứng từ hợp lệ. Được hạch toán đúng quy định thì vẫn ghi nhận là chi phí kế toán. Doanh nghiệp chỉ cần điều chỉnh phần chênh lệch khi quyết toán thuế. Nhằm xác định đúng số thuế phải nộp.
Kết chuyển toàn bộ chi phí khi kết thúc kỳ kế toán
Cuối mỗi kỳ, toàn bộ chi phí phát sinh phải được kết chuyển sang tài khoản xác định kết quả kinh doanh. Các tài khoản chi phí không được phép có số dư cuối kỳ. Đảm bảo tính chính xác trong việc xác định lãi lỗ của doanh nghiệp.
Nguyên tắc kế toán doanh thu theo Thông tư 99/2025/TT-BTC
Phần doanh thu trong Thông tư 99 cũng được sửa đổi toàn diện. Phù hợp hơn với chuẩn mực quốc tế và thực tiễn hoạt động tại doanh nghiệp Việt Nam.
Khái niệm và thời điểm ghi nhận doanh thu
Doanh thu là tổng giá trị lợi ích kinh tế thu được làm tăng vốn chủ sở hữu. Không bao gồm các khoản góp vốn của cổ đông.
Doanh thu được ghi nhận khi:
- Giao dịch đã phát sinh;
- Doanh nghiệp chắc chắn thu được lợi ích kinh tế;
- Giá trị có thể xác định hợp lý dù chưa thu tiền.
Nguyên tắc phù hợp giữa doanh thu và chi phí
- Tương tự phần chi phí, doanh nghiệp cần ghi nhận doanh thu và chi phí đồng thời, đảm bảo nguyên tắc phù hợp.
- Nếu có xung đột với nguyên tắc thận trọng, kế toán cần căn cứ vào bản chất giao dịch để phản ánh trung thực tình hình tài chính.
Ghi nhận doanh thu theo bản chất giao dịch
Một hợp đồng có thể gồm nhiều nghĩa vụ cung ứng khác nhau. Do đó, doanh nghiệp phải tách riêng từng phần giao dịch để ghi nhận doanh thu đúng bản chất.
Ví dụ:
Khi khách hàng mua 2 sản phẩm được tặng 1 sản phẩm khuyến mãi, bản chất là giảm giá bán, không phải doanh thu bổ sung.
Giá trị của sản phẩm tặng thêm cần được:
- Phân bổ vào giá vốn hàng bán,
- Phản ánh đúng phần doanh thu thực tế của giao dịch.
- Trường hợp tặng hàng không gắn với việc mua bán, doanh nghiệp ghi nhận vào chi phí bán hàng thay vì doanh thu.
Phân bổ doanh thu theo nghĩa vụ thực hiện
Nếu hợp đồng yêu cầu doanh nghiệp thực hiện nhiều nghĩa vụ ở các thời điểm khác nhau, doanh thu phải được phân bổ theo giá trị hợp lý của từng nghĩa vụ và chỉ ghi nhận khi đã hoàn thành phần nghĩa vụ đó.
Xác định lãi, lỗ đã thực hiện và chưa thực hiện
Lãi, lỗ được coi là chưa thực hiện nếu doanh nghiệp vẫn còn nghĩa vụ trong tương lai hoặc chưa chắc chắn thu được lợi ích kinh tế. Các khoản chênh lệch do đánh giá lại tài sản hoặc tỷ giá (như góp vốn bằng tài sản, đánh giá lại khoản mục ngoại tệ) được coi là đã thực hiện, vì nghĩa vụ đã phát sinh ở thời điểm đánh giá.
Các khoản không được tính vào doanh thu
Doanh thu không bao gồm:
- Thuế gián thu (GTGT, thuế xuất khẩu,…);
- Khoản thu hộ bên thứ ba như tiền thu hộ đại lý;
- Phí hoặc phụ thu mà doanh nghiệp không được hưởng;
- Các khoản thu cho bên khác (ví dụ: quyên góp, thanh toán hộ).
Trường hợp doanh nghiệp chưa tách riêng được thuế gián thu khi ghi sổ, vẫn có thể tạm tính gộp, nhưng phải điều chỉnh giảm doanh thu định kỳ và loại bỏ hoàn toàn khi lập Báo cáo tài chính.
Sự khác biệt giữa doanh thu kế toán và doanh thu tính thuế
Doanh thu để tính thuế TNDN có thể khác với doanh thu kế toán, bởi cách xác định thời điểm ghi nhận theo quy định thuế và kế toán là không giống nhau. Do đó, kế toán cần phân biệt rõ mục đích sử dụng của từng loại doanh thu để tránh sai sót khi quyết toán.
Ghi nhận doanh thu trong nội bộ doanh nghiệp
Khi hàng hóa, dịch vụ được luân chuyển giữa các đơn vị trực thuộc, doanh nghiệp có quyền tự xác định cách ghi nhận doanh thu nội bộ, miễn là đảm bảo tính hợp lý trong quản lý. Tuy nhiên, khi lập Báo cáo tài chính hợp nhất, tất cả các khoản doanh thu nội bộ phải được loại trừ để tránh ghi nhận trùng lặp.
Kết chuyển doanh thu cuối kỳ
Tương tự như chi phí, doanh thu chỉ phản ánh của kỳ báo cáo hiện tại. Khi kết thúc kỳ kế toán, doanh nghiệp phải kết chuyển toàn bộ doanh thu sang tài khoản xác định kết quả kinh doanh; tài khoản doanh thu không được để số dư.
Kết luận
Việc hiểu và áp dụng đúng nguyên tắc ghi nhận doanh thu chi phí theo Thông tư 99/2025/TT-BTC là nền tảng quan trọng giúp kế toán:
- Phản ánh trung thực kết quả kinh doanh;
- Đảm bảo tính minh bạch trong báo cáo tài chính;
- Tránh sai phạm khi quyết toán thuế.
Thông tư 99 không chỉ mang tính cập nhật, mà còn hướng đến chuẩn hóa chế độ kế toán doanh nghiệp Việt Nam theo thông lệ quốc tế, giúp công tác kế toán trở nên khoa học và chuyên nghiệp hơn.
Khoa Hoc Ke Toan
